چطور زنی که در یک خانواده ساده کارگری هشت نفره در کردستان ترکیه بزرگ شده بود و حتی از تحصیل محروم شده و نمیتوانست به زبان ترکی صحبت کند، بعدها به یکی از شخصیت های مهم سیاسی کشور و منطقه تبدیل می شود؟
لیلا زانا همان کسی بود که در سال ۱۹۹۴، بخاطر ادای یک جمله از سوگندنامه اش به زبان کوردی هنگامی که نماینده مجلس ترکیه بود، به ۱۵ سال حبس محکوم شد و سرانجام ده سال را به همین جرم در زندان های ترکیه سپری کرد.
روز ۲۱ فوریه، از سال ۱۹۹۹ از سوی یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی نامگذاری شده است. زبان مادری، بازتاب‌دهنده فرهنگ و شیوه اندیشیدن مردمی است که به آن زبان سخن می‌گویند، تاریخشان را با خود حمل می کند، پدیده‌ای است که هم‌چون موجودی جاندار با مردمان خود زندگی می‌کند، آنها را در بازگو کردن دنیای‌شان یاری میدهد، در کنارشان می‌بالد و تغییر و تحول پیدا می‌کند و حتی گاهی می‌میرد. به این معنا، مرگ هر زبانی به تعبیری مرگ گوشه‌ای از فرهنگ بشری است. با این وجود، به رغم تنوع اتنیکی- ملی و زبانی در کشورهایی چون ایران و ترکیه، به قدر کافی این تنوع فرهنگی-سیاسی مورد توجه قرار نگرفته است؛ با اینکه به رسمیت شناختن حق تحصیل و یادگیری به زبان مادری از نظر بسیاری صرفا یک حق فرهنگی کم اهمیت است و نباید از آن تفسیرهای سیاسی کرد، سلب شدن این حق اولیه از میلیونها نفر تنها در کشورهایی مثل ایران و ترکیه از خلال تاکید بر یک زبان رسمی (فارسی در ایران و زبان ترکی در ترکیه) و جرم انگاری و تعقیب و دستگیری فعالین این حوزه نشان میدهد که از قضا این مساله عمیقا سیاسی و مهم است.
با اینحال تمام دولت ها سیاست های یکسانی را در این زمینه پیش نمیگیرند؛ با اینکه در ایران اقلیت های اتنیکی که برای بیش از یک قرن از حق تحصیل به زبان مادری محروم بوده اند اجازه داشتند به زبان مادری خود در اماکن غیررسمی و عمومی صحبت کنند، اما در ترکیه این حق نیز از شهرمندان غیر تورک سلب شده بود؛ صحبت کردن به زبان کردی حتی در حریم خانه برای دهه ها تا سال ۱۹۹۱ در ترکیه غیرقانونی بود و بعد از این تاریخ نیز استفاده از زبانی غیر از ترکی در فضای عمومی همچنان ممنوع ماند. فعالین کرد ترکیه در خاطرات خود تعریف می کنند که چطور در دهه های هشتاد و نود، سربازهای ترک به دیوار خانه ها در کردستان میکوبیدند و به خانواده ها هشدار میدادند که نباید به زبان کردی صحبت کنید. داستانی معروف از یکی از زندانیان سیاسی کرد در ترکیه نشان میدهد که چنین ممنوعیتی تا چه حد میتواند وجه تراژیک به خودش بگیرد: او که به ده سال حبس محروم شده بود برای سالها یک ساعت اجازه ملاقات هفتگی با مادرش را در سکوت مطلق میگذراند زیرا مادرش فقط کردی بلد بود ولی آنها نمیتوانستند با هم صحبت کنند و حتی حال همدیگر را بپرسند زیرا در زندان، حتی در ساعات ملاقات، حرف زدن به زبان کردی ممنوع بود.
ویدیویی از صحن مجلس ترکیه نمونه ای دیگر از سرکوب خشونت آمیز اقلیت ها توسط دولت های مرکزگرایی است که حاضر نیستند در کشورهای چند هویتی و چند زبانی این واقعیت پر اهمیت را به رسمیت بشناسند؛ این تصاویر گوشه ای از زندگینامه لیلا زانا پارلمانتار کورد ترکیه را نشان می دهد که به دلیل سوگند خوردن به زبان کوردی در مجلس ترکیه در سال ۱۹۹۴، مصونیت قضاییش را از دست داد و به ۱۵ سال زندان محکوم شد. در نهایت او به همراه چهار پارلمانتار دیگر (هاتیپ دیکل ، سلیم ساداک و اورهان دوگان) ده سال را در زندان به این جرم سپری کرد زیرا صحبت کردن به زبان کردی در صحن عمومی به عنوان جرم کیفری در ترکیه تلقی می شد. این جملات پایانی سخنان لیلا زانا در مجلس و در واقع سوگندش بود:
«به عزت و شرف خود در برابر مردم بزرگ ترکیه سوگند می خورم که از تمامیت و استقلال دولت، وحدت کلمه مردم و میهن و حاکمیت بی چون و چرا و بی قید و شرط مردم محافظت کنم. به قانون اساسی وفاداری باشم. من این سوگند را برای برادری بین مردم ترکیه و مردم کرد می خورم».
فقط جمله آخر سوگند به زبان کردی ادا شد: «من این سوگند را برای برادری بین مردم ترکیه و مردم کرد می خورم».
این مراسم به طور زنده از تلویزیون پخش شد. همه نمایندگان فریاد می زدند: «ما یک تروریست در مجلس داریم»، «کرد کثیف» و «برو بیرون، اینجا جای تو نیست». (میتوانید این واکنش ها را در یکی از ویدیوها ببینید)
داستان زندگی او به خوبی نشان میدهد که چرا حق آموزش و زیستن به «زبان مادری» تا این حد میتواند به مطالبه ای مهم، سیاسی و جمعی بدل شود. لیلا زانا متولد سیلوان در استان دیاربکر، اولین زن کردی که در ترکیه نماینده مجلس شد، نمونه قابل توجهی از زنانی است که در یک شرایط مردسالارانه و به علت فشارهای دولتی بر اقلیت های تحت ستم، سیاسی شده اند. این زن که بعدها به یکی از شخصیت های سیاسی مهم در تاریخ کوردستان و ترکیه بدل می شود، در سال ۱۹۷۵ در سن ۱۵ سالگی با پسر عمویش که از او خیلی بزرگتر بود ازدواج کرد. همسرش که شهردار دیاربکر بود، پس از کودتای نظامی در سال ۱۹۸۰ ترکیه از کار برکنار و دستگیر شد. در آن زمان لیلا ترکی بلد نبود و بجز زبان کردی که زبان مادریش بود، زبان دیگری بلد نبود؛ پدرش که یک کارگرساده اداره توزیع آب بود اعتقادی به آموزش دختران نداشت و بعد از ازدواج نیز به همان شیوه زندگی وی توسط شوهرش مهدی کنترل می شد. زمانی که همسر لیلا زنا به خیل عظیم زندانیان سیاسی کرد در دهه هشتاد پیوست (مهدی به ۳۵ سال زندان محکوم شد و در نهایت ده سال را در حبس گذراند)، او مجبور شد به تنهایی و با دشواری برای آزادی و پیگیری پرونده همسرش تلاش کند و در همین مسیر بود که زبان ترکی را آموخت و سیاسی شد؛ او میگوید: «در سال ۱۹۸۴ شرکت در فعالیت های سیاسی را آغاز کردم. من به تظاهرات های مختلف رفتم و در مقابل زندان اقدام به اعتصاب کردم... این فوق العاده بود. تغییر کرده بودم، متفاوت شدم، الان دیگر هویت داشتم». وی در سال ۱۹۸۸ به دنبال تنش بین خانواده های زندانیان دربند با نگهبانی زندان هنگامی که به ملاقات همسرش رفته بود دستگیر شد. در زندان او را شکنجه و تحقیر کردند. این تجربه عقاید و اراده وی را تقویت کرد. او در اظهارنظری می گوید: «در همین زمان بود که من شروع به فعالیت سیاسی کردم و وقتی فهمیدم که زنان کرد با سلاح می جنگند و چنین مقاومت می کنند، به سوی عمل سوق داده شدم».
در سال ۲۰۰۲، فیلمی به نام پشت جهان (The Back of the World) به کارگردانی خاویر کورکورا، فیلمساز اسپانیایی-پرویی، در مورد زندگی سیاسی وی ساخته شد. بعد از خروج از زندان لیلا زانا همواره به فعالیت هایش ادامه داده است؛ او از سال ۲۰۰۷ در زمینه حقوق بشر و در حزب جدیدی که در سال 2005 تأسیس شد فعالیت هایش را دنبال کرده. در آوریل ۲۰۰۸، لیلا زانا به اتهام «گسترش تبلیغات تروریستی» به خاطر اظهاراتش در یک سخنرانی که گفته بود «کردها سه رهبر دارند: بارزانی، طالبانی و عبدالله اوجالان» توسط مقامات ترکیه به دو سال زندان محکوم شد. در دسامبر ۲۰۰۸، زانا یک بار دیگر توسط دادگاه ترکیه به ۱۰ سال زندان محکوم شد که بعد از آن تغییر کرد. دادگاه حکم داد که وی در سخنرانی های مختلف قانون ضد تروریسم ترکیه را نقض کرده است. در یک مورد دیگر در ۲۸ ژوئیه ۲۰۰۹، در چهارمین دادگاه کیفری عالی دیاربکر، لیلا زانا به دلیل سخنرانی در در دانشگاه سواس (SOAS) لندن به ۱۵ ماه زندان محکوم شد. همچنین در ۷ آوریل ۲۰۱۰، دادگاه ترکیه باز هم لیلا زانا را به جرم «گسترش تبلیغات تروریستی» به 3 سال زندان محکوم کرد. وی در انتخابات مجلس ۱۲ ژوئن ۲۰۱۱ مجدداً به عضویت پارلمان درآمد...
کلکتیو ۹۸
۳ اسفند ۱۹۹۹
@Collective98
ReplyForward |
No comments:
Post a Comment